Mağaradakiler (cemil Meriç)
MAĞARADAKİLER
Kitabın Künyesi;
Yazarı: CEMİL MERİÇ
Sayfa Sayısı:287
Basım Yeri: İSTANBUL
Basım Yılı: İLK BASKI (1978) SON BASKI (2003)
Basan Yayınevi: İLETİŞİM YAYINLARI
Cemil meriç kitabı mağaranın dışı ve mağaradakiler olmak üzere 2 bölüme ayırmış
Yazar kitaba entelektüel kimdir sorusuna cevap arayarak başlamış. Şairlere göre, yazarlara göre, sola göre, sağa göre entelektüel kavramının ifade ettiği şeyleri anlatmış. Dünyada entelektüel kavramı- nın tanımını yapan kendini kabul ettirmiş kişilerin tanımlarını açıklayıp onların üstüne tanımlar yapmış katıldığı konuları veya yanlış gördüğü cümleleride tek tek değerlendirmiş. Birinci bölümün sonunda ise kendi tanımını yapmış. Cemil meriç’e göre entelektüel: zamanının irfanına sahip olacak ülkesinin dilini, edebiyatını, tarihini bilecek, dünyadaki belli başlı düşünce akımlarına yabancı olmayacaktır. Entelektüelin soyağacı başlığı altında sofist rahip filozof ve intelijansiyanın tanımla- rını yapmış ve onun tarihsel gelişimini bugünkü durumunu açıklamış. Entelektüel ile kapitalizm arasındaki ilişkiyi inceleyen yazar kapitaliz- min aydınlar için faydalı olduğu fikrini savunmaktadır çünkü kapitalizm ile matbaa yaygınlaşmış, gazete ve kitap fiyatları düşmüş okuyucu kitlesi artmış dolayısıyla bilinçli, şuurlu bir kamuoyu oluşmuştur. Entelektüeller toplumlarını çağdışı bulunca çevrelerine yeni teklifler sunar ve kurulu düzen bir an önce değiştirilmelidir sloganını çevrelerinde yayarlar.
Kitabın başında entelektüel kelimesini inceleyen yazar daha sonraki bölümde intelijansiya kelimesini ve Rusya’daki aydın kitlesini inceler. Yazar intelijansiya belli bir dönemde yaşayan, ortak eğilimleri, ortak davranışları olan sosyal bir tabaka veya sınıftır. Avrupa’da entelektüeller sosyal bir tabaka değildir her tabakadan kopup gelen insanlardır ama Rusya’da intelijansiya zümresi eleştirel ve isyankar olduğu için terkedilmiş ve yalnız kalmıştır bu yüzden kendini ayrı bir sınıf olarak görür diyor. Cemil meriç daha sonra popülizmin kurucusu Herzen’in hayatını anlatır ve onu hem milliyetçi hem de kozmopolit olan, dehasıyla çağımızın büyük Rus yazarları arasında benzeri olmayan bir kalem olarak tanıtır. Yazar 60 nesli diye tanıttığı dönemin kutup yıldızları dediği Dobroliubov, Pisarev ve çerniçevski’yi
Anlatır. Dobroliubov’u sert, serkeş, hırçın bir zekâ; Çerniçevski’yi bir çilekeş, bilgin olmak için yaratılmış bir dahi; Pisarev’i ise Çerniçevski’- den sonra intelijansiyanın lideri, bir şimşek pırıltısı ve şarkısını tamam- lamadan göçüp gitmiş biri olarak tanıtır.
Mağaradakiler adını verdiği ikinci bölümde ise ıslahat, ihtilal, inkılâp ve bunların geldiği kökü revülationu analiz etmiştir. İhtilal: bir devletin idare ve siyasetinde ani ve şiddetli değişiklik olarak tanımlayan yazar İngiltere için 1688 ihtilalini, İsveç için 1772 ihtilalini,
Fransa için 1789ihtilalini o ülkeler için en büyük ihtilal olarak değen- lendiriyor. Cumhuriyet döneminde ihtilal kelimesinin yerine inkılâp kelimesi kullanılmaya başlanmıştır ancak aynı manayı vermezler. İhtilal
Bir şeyin esasından değişerek yerine yepyenisinin konulmasıdır ancak inkılâp bir şeyin aslını muhafaza ederek başka bir kalıba girmesidir. Daha sonra anarşiyi analiz eden yazar ‘Egemenlik hakkının sınırlanma-
dığı, görev ve yetkilerin kesin olarak belirlenmediği, zıt prensiplerin anayasaya meşru sayıldığı ülkelerde iktidar yoktur rekabet ve savaş vardır. İktidar bütün olarak bütün olarak halkın temsilcilerine devredi-
lince anarşi sona erecektir’der. Liberalizmin ana temelleri ile anarşiz- min hareket noktası aynıdır ancak ardaki fark şudur; liberalizm manda- ren devleti reddeder jandarma devletten yanadır ama anarşizme göre en iyi devlet olmayan devlettir. Hürriyet kavramını inceleyen yazar filozofların şairlerin edebiyatçıların tanımlarına yer vermiş onların tanımlarındaki eksiklikleri aktarmış. Hürriyet çağdan çağa, ülkeden ülkeye, insandan insana değişen bir mefhumdur. Hürriyet en kısa tanımıyla kanunun izin verdiği her işi yapmaktır. Şiirden düşünceye bölümünde yazar Avrupa ve Asya’yı karşılaştırmış Avrupa’nın kültürü kıyasa, Asya’nın kültürü saza dayanır. Avrupa kültürün aracı akıl, Asya’
da coşkudur. Akılın dili söz, coşkunun dili musikidir. Avrupa zekânın vatanı, Asya gönlün vatanıdır. Zekânın dili nesir gönlün dili ise şiirdir.
Servet-i fünuna kadar nesir ikinci kemandır. Fikret’in olgun, ustaca yontulmuş mısralarına kıyasla Halit Ziya’nın nesri ne kadar zavallı. Nesir ancak 2.meşrutiyetten sonra nazmın esaretinden kurtulmaya başlamış Hamit ve Fikret’le şahlanmıştır.
Her çağda tenkit sert tepkilere yol açmış kimi yakılmış kimi taş ocaklarına yollanmış ama susturulabilmiş mi hayır. Tenkitçi korkmadan önyargısız, art niyetsiz ve objektif olmazsa sevilmez ve edebi bir eser ortaya çıkaramaz. Tenkitin ne zaman başladığı tam olarak bilinmemektedir. Tenkitçinin görevi iyi kitabı kötü kitaptan ayırmaktır. Fransız akademisi kısmen bu amaçla kurulmuştur.
Kitabın sonlarına doğru yazarın 1978 ilk baskısında yayınladığı ama 1980 yılındaki ikinci baskısında çıkardığı suçlu kim bölümünde dilin yozlaşması doğru mu değil mi; dili batıya uyarlamaya çalışanlar mı suçlu yoksa dilde ırkçılık yapanlar mı sorusunun cevabını arıyor. Dilde ırkçılık yapmak çılgınlıktır diyen yazar ön yargılı yaklaşıp sadece batı dillerinden kelime almanın ve Osmanlıcaya sırf İslam diye karşı çıkmanın da mantıksızlık olduğunu savunmaktadır. Ve yazar kitabın son bölümünde hayatının kısa özetini yapıyor. Marksist, sosyalist ve Türkçülük kavramlarını tam anlayıp tanımlamadan
sahiplendiğini, hayattan insanlardan uzaklaşıp kitaplarda kendini bulduğunu anlatıp kitabını noktalıyor.
